تبعید اقبال السلطنۀ ماکوئی در جنگ جهانی اول: نمونه ای از مداخلات روس ها در امور داخلی ایران

مرتضی قلی خان اقبال السلطنۀ ماکوئی، در طول حکمرانی خویش (1277-1302 ش.)، به سبب موقعیت خاص ماکو در مجاورت با روسیه و عثمانی، روابط نزدیکی با آن دو قدرت سیاسی بویژه روس ها برقرار کرد تا قدرت خویش را در این ناحیه از ایران تحکیم بخشد. او در این سیاست،ادامه دهندۀ راه اجداد خویش بود. موقعیت سردار ماکو در آغاز جنگ جهانی اول، به علت ورود عثمانی و روسیه به جنگ، بسیار حساس شد. این امر، به دلیل مجاورت ماکو در مرز آن دو قدرت و نقش این شهر به عنوان پل ارتباطی میان آن دو کشور بود. اقبال السلطنه با توجه به مسافرتی که قبل از جنگ به برلین داشت و با تبلیغات اتحاد اسلام از یک سو و از طرفی دیگر، با تحریکات شدید عثمانی ها در میان کردهای منطقه-که قدرت نظامی سردار را شکل می دادند- و حملات آن ها به منافع روسیه، برای حفظ منافع خود، در آغاز جنگ جهانی به عثمانی ها گرایش یافت و این رفتار خود را در اشکال مختلف بویژه در جلوگیری از امتداد خط آهن تبریز-جلفا تا ماکو نشان داد. این سیاست سردار، سبب سوءظن روس ها و تبعید وی به تفلیس گردید. با تبعید حاکم ماکو، تلاش دولت ایران برای بازگرداندن وی به نتیجه نرسید، تا این که روس ها، وی را بعد از دو سال و نیم تبعید، به ایران بازگرداندند. او بعد از بازگشت به کشور و به دنبال عقب نشینی روس ها از خاک ایران به علت انقلاب 1917 م. روسیه، سیاست گرایش به عثمانی را به شکل ملموس تری ادامه داد. این اقدامات وی، تأییدی بر گرایش او به عثمانی در آغاز جنگ جهانی بود؛ گرایشی که همانند گرایش اغلب ایرانیان به متحدین در طول جنگ به اشکال مختلف سرکوب شد و به نتیجۀ مشخص نرسید.